Tác Giả Nguyễn Văn Dân

Văn Học Phi Lý

VĂN HỌC PHI LÝ: CUỘC KHỞI DẬY CỦA DÒNG CHẢY BẤT HÒA HỢP

Cuốn sách bao gồm hai phần. Phần I là phần khảo luận nghiên cứu. Phần II là phần tư liệu tuyển chọn giới thiệu một số tác phẩm (toàn văn hoặc trích đoạn) của một số tác giả chủ chốt của văn học phi lý. Trong phần Tư liệu này, ngoài một số bản dịch của soạn giả, còn có sự đóng góp bản dịch của các dịch giả Phùng Văn Tửu, Vũ Đình Phòng và Nguyễn Văn Thảo. Trong số các bản dịch, ngoài những bản in lại còn có các bản dịch mới hoàn toàn (tính đến năm xuất bản đầu tiên của cuốn sách này: 2002) như: Huyền thoại Sisyphe, Kẻ xa lạ, Nữ ca sĩ hói đầu, Sự cố hỏng xe.

Trích đoạn:

Trong phần Một lập luận phi lý nằm trong tập tiểu luận “Huyền thoại Sisyphe”, ông đã viết: “Như vậy là theo cách của nó, trí thông minh cũng mách bảo với tôi rằng cái thế giới này là phi lý. Cái mặt đối lập của nó là lý trí mù quáng chỉ mất thời gian vô ích khi cố khẳng định rằng mọi cái đều rõ ràng, tôi đã chờ đợi được thấy những bằng chứng và mong rằng lý trí khẳng định như vậy là đúng. Nhưng bất chấp hàng mấy thế kỷ tham vọng và với biết bao người tỏ ra hùng hồn thuyết phục, tôi biết là điều khẳng định đó là sai lầm.”

Nhưng ông lại vội giải thích rõ thêm: “Vừa rồi khi nói rằng thế giới là phi lý là tôi đã tuyên bố quá vội vàng. Thế giới này tự nó không phải là hợp lý, đó là tất cả những gì có thể nói được về nó. Nhưng cái tỏ ra phi lý là sự đương đầu giữa cái thế giới bất hợp lý với khát vọng điên cuồng muốn làm sáng tỏ thế giới này mà lời cầu khẩn của nó đang âm vang trong sâu thẳm của con người.

Cái phi lý phụ thuộc vào cả con người lẫn thế giới thực tại. Tạm thời bây giờ nó là mối liên hệ duy nhất giữa con người với thế giới. Nó gắn bó chúng với nhau giống như chỉ cần có sự thù hằn cũng có thể gắn bó các sinh thể lại với nhau.”

Từ Điển Mỹ Học

“Theo Alison, cảm xúc của thị hiếu chỉ được sản sinh ra bởi một hoạt động phi vụ lợi mà Kant cũng là người song song sử dụng khái niệm này. Bởi vì đối tượng của cảm xúc chính là bản thân cảm giác, cho nên Alison kết luận rằng cảm xúc của thị hiếu lấy chính trí tuệ làm đối tượng”…

Mỹ học là một bộ môn khoa học nằm trong triết học, nó nghiên cứu bản chất, quy luật của cái đẹp trong thiên nhiên, xã hội, con người và nghệ thuật; đồng thời nghiên cứu các nguyên lý, phạm trù của thái độ nhận định và cảm thụ của con người đối với những cái đẹp đó. Về sau nó được mở rộng cho cả nghiên cứu lý thuyết và phê bình văn học nghệ thuật. Chính vì thế mà mỹ học có khi còn tồn tại lẫn trong lý luận về văn học nghệ thuật. Việc nghiên cứu mỹ học cũng vì thế mà có thể nằm trong cả các công trình nghiên cứu lý luận và phê bình văn học nghệ thuật và cả triết học.

Trong tinh thần đó, những công trình nghiên cứu triết học và văn học nghệ thuật luôn chứa đựng cả các tư tưởng mỹ học. Trong các công trình nghiên cứu của một lĩnh vực, từ điển cũng có thể được coi là những công trình tổng kết lý luận cho lĩnh vực đó. Và các cuốn từ điển triết học cũng có thể có các mục từ đặc trưng cho mỹ học.

Hiện nay ở nước ta mới có từ điển triết học và từ điển thuật ngữ văn học được dịch hay biên soạn từ các tài liệu nước ngoài, còn từ điển mỹ học vẫn vắng bóng. Chính vì thế, việc biên soạn từ điển mỹ học là một việc rất cần thiết ngày nay. Trong hoàn cảnh như vậy, chúng tôi đã mạnh dạn biên soạn cuốn Từ điển mỹ học này để đáp ứng nhu cầu tra cứu của những người có quan tâm.

Cuốn sách Văn hoá - văn học dưới góc nhìn liên không gian là tập hợp các bài tiểu luận phê bình văn hoá - văn học của tác giả trong khoảng 10 năm trở lại đây.

Từ một khái niệm mới về “quan hệ liên không gian” trong văn hoá - xã hội do tác giả đề xuất, cuốn sách mở ra cho độc giả một cái nhìn văn hoá - văn học từ góc độ toàn cầu hoá. Độc giả sẽ thấy văn hoá được nhìn nhận trong mối liên quan với phát triển, thấy vai trò của văn hoá, của quan hệ liên không gian đối với phát triển đất nước, vai trò của quan hệ trung tâm - ngoại vi văn hoá, thấy sự cần thiết phải thoát khỏi không gian địa lý khép kín, hiểu rõ được vấn đề quan hệ trung tâm - ngoại vi trong không gian văn hoá - xã hộ

Trên cơ sở lý thuyết liên không gian đó, tác giả lý giải một số vấn đề về nhận thức văn hoá - xã hội và về phê bình đối với một số hiện tượng văn hoá - văn học trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Những câu hỏi thế nào là “quan hệ liên không gian văn hoá - xã hội”; “thống nhất” có triệt tiêu “đa dạng” không; liệu Kipling có chủ trương đối đầu Đông - Tây; thế nào là “sinh thái học tâm linh”; thực chất của “xã hội hoá” theo kiểu Việt Nam là gì; quan hệ giữa phê bình với lý luận và phương pháp luận ra sao; có xu hướng văn học phản biện không; khi nào thì “chân lý nghệ thuật” được coi là “chân lý khoa học”; có mấy xu hướng trong tiểu thuyết lịch sử; thế nào là “sự thật nháp” và “sự thật chân chính” trong hồi ký; phải đọc Kafka như thế nào; có mấy con đường hội nhập văn học với thế giớ, tất cả sẽ có câu trả lời trong cuốn sách này. Đây là cuốn sách bàn về những vấn đề lý thuyết và thực tiễn trong lĩnh vực văn hoá - văn học và cả triết học xã hội.

Tác giả có cách lập luận chặt chẽ, logic, liên hệ cụ thể đến các hiện tượng, sự việc thực tế, chỉ ra cả những khiếm khuyết trong nhận thức của một số người trong giới nghiên cứu. Người đọc có thể thấy được sự nhầm lẫn trong quan niệm về luật pháp với nghị quyết, giữa khái niệm “chính trị” với “chính đảng”, giữa “chính trị” với “chính thống”, giữa vấn đề “ngoại vi” với “ngoại vi hoá”, giữa vấn đề “từ bỏ trung tâm” với “lựa chọn trung tâm”, giữa “xã hội hoá” với “tư nhân hoá”, giữa “môi trường” với “sinh thái”, giữa “đề cương” với “truyện ngắn”, Có thể nói, cuốn sách là một nguồn kiến thức về lý luận và thực tiễn văn hoá - xã hội, giúp ích cho những ai quan tâm đến tình hình nghiên cứu văn học - văn hoá - xã hội hiện tại của nước nhà.