Nhà Xuất Bản Tri Thức

Lịch Sử Thế Giới Qua 100 Hiện Vật

NỘI DUNG CHÍNH

Kể lại câu chuyện lịch sử nhân loại thông qua 100 hiện vật đặc sắc tại Bảo tàng Anh, nơi được coi là “kho báu” của nhân loại.

“Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật” được viết bởi Neil MacGregor - Nguyên Giám đốc Bảo tàng Anh (2003-2009) giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình phát triển của loài người bằng một góc nhìn mới lạ, đó là qua việc kể những câu chuyện lịch sử hấp dẫn, độc đáo xoay quanh các hiện vật tiêu biểu được trưng bày tại Bảo tàng Anh.

Bảo tàng Anh được thành lập năm 1753 với định hướng là “nhắm tới giá trị phổ quát” và mở cửa tự do cho tất cả. Nơi đây đã có thâm niên hơn 250 năm sưu tầm hiện vật từ khắp thế giới, với gần 8.000.000 hiện vật được cất giữ và trưng bày tại đây, là các tác phẩm nghệ thuật vô giá và những báu vật của mọi nền văn minh của nhân loại trên thế giới – Ai Cập, Ba Tư, Hy Lạp, La Mã, Trung Hoa…

Cuốn sách này là bản ghi chép từ chương trình trên đài BBC Radio 4, được phát thanh vào năm 2010, như một hoạt động đổi mới liên tục của Bảo tàng, mang lại cho Bảo tàng Anh giải thưởng “Bảo tàng của năm” (Art Fund Prize 2011).

Bảo tàng và đài BBC đã chọn ra 100 hiện vật từ bộ sưu tập của Bảo tàng Anh và sắp xếp theo niên đại từ khởi nguồn lịch sử nhân loại vào khoảng hai triệu năm trước cho đến tận ngày nay. Những hiện vật đó bao quát toàn bộ thế giới, phân bố đều hết mức có thể, cố gắng đề cập đến càng nhiều khía cạnh thực tiễn trong trải nghiệm của nhân loại càng tốt, và kể cho chúng ta nghe về muôn mặt đời sống xã hội, chứ không chỉ về giới giàu sang quyền quý trong lòng nó. Bởi thế, số hiện vật này tất yếu bao gồm cả những món đồ giản dị trong đời sống thường nhật lẫn những công trình nghệ thuật kỳ vĩ.

Một số hiện vật như: một công cụ chặt 2 triệu năm tuổi, một chiếc áo choàng bằng vàng của xứ Wales, tàu chiến cơ khí, tượng Phật ở Pakistan hay chiếc đồng hồ hàng hải trên tàu HMS Beagle.

Cuốn sách gồm 20 phần, mỗi phần 5 chương, mỗi chương tương ứng với 1 hiện vật. Vì mỗi tuần có năm số phát sóng, nên sách được trình bày nhóm năm hiện vật lại thành một mục, xoay quanh những địa điểm khác nhau trên địa cầu vào cùng thời điểm và quan sát năm lát cắt của thế giới thông qua các hiện vật ở niên đại cụ thể đó.

Mỗi hiện vật được nêu ra trong cuốn sách đều đi kèm hình minh họa sống động. Phần phụ lục của cuốn sách cũng cung cấp thông tin về địa điểm tìm ra các hiện vật (có bản đồ đi kèm), kích thước hiện vật, và loạt 16 tranh in màu ở cuối sách về một số hiện vật nổi bật.

Khác với nhiều cuốn sách lịch sử thường thức khác, “Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật” không tập trung vào các sự kiện “ồn ào” trong tiến trình phát triển của loài người, mà sử dụng các hiện vật để kể chuyện về cuộc sống thường nhật và những thay đổi lớn đã xảy ra kể từ khi con người bắt đầu sử dụng công cụ. Đồng thời, qua “Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật”, tác giả mang đến sức sống mới cho nhiều nền văn minh trên thế giới mà đến nay tàn tích của chúng còn lại không nhiều, chẳng hạn như nền văn minh Moche - một nền văn minh phát triển ở Peru từ năm 200 TCN đến năm 650 nhưng giờ đây không còn lại gì ngoài các di tích khảo cổ.

Ngoài ra, cuốn sách cũng mở rộng nội dung, hướng đến giai đoạn toàn cầu hóa với những hiện vật thể hiện sự phát triển thần tốc của xã hội loài người thời hiện đại như thẻ tín dụng hay đèn năng lượng mặt trời.

“Tận mục sở thị” những gì mà các nền văn minh kim cổ để lại, độc giả của cuốn sách sẽ có được một cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử tiến hóa và phát triển của loài người từ thuở sơ khai đến thời kỳ công nghệ phát triển mạnh mẽ. Đây chỉ có thể là “một” lịch sử về thế giới, nhưng nó cố gắng tạo nên câu chuyện lịch sử mà cả thế giới đã tham gia trong chừng mực nào đó.

Bìa sách “Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật” trình bày một số hiện vật tiêu biểu xuất hiện trong sách, đến từ nhiều nền văn minh cổ đại khác nhau: Đầu tượng Augustus, Mũ trụ Sutton Hoo, Mặt bích, Xác ướp Hornedjitef, Thước trắc tinh Hebrew, Âu tế lễ thời nhà Chu, Tượng nữ thần ngô Maya… như một bức tranh thể hiện sự phong phú và đa dạng của lịch sử con người trên khắp thế giới.

“Lịch sử thế giới qua 100 hiện vật” phù hợp với mọi đối tượng độc giả, đặc biệt là những ai yêu thích tìm hiểu về lịch sử và khảo cổ học.

THÔNG TIN TÁC GIẢ:

ROBERT NEIL MacGREGOR (Sinh năm 1946)

Ông là sử gia nghệ thuật, nguyên giám đốc Bảo tàng Anh. Ông từng là biên tập viên của Burlington Magazine (1981-1987), Giám đốc Phòng trưng bày Quốc gia London (1987-2002), Giám đốc Bảo tàng Anh (2003-2009) và giám đốc Diễn đàn Humboldt, Berlin (đến năm 2018).

Leadership - Lãnh Đạo - 6 Chiến Lược Gia Kiệt Xuất Định Hình Thế Giới - Bìa Cứng

Henry Kissinger, chính sách và nhà ngoại giao tài ba, đã xem xét chiến lược của sáu nhà lãnh đạo vĩ đại của thế kỷ XX và đưa ra một lý thuyết về lãnh đạo và ngoại giao trong cuốn sách cuối cùng của ông “Lãnh đạo: 6 chiến lược gia kiệt xuất định hình thế giới”.

Cuốn sách này đã ngay lập tức trở thành cuốn sách bestseller trên New York Times khi vừa ra mắt.

Trong cuốn “Lãnh đạo: 6 chiến lược gia kiệt xuất định hình thế giới”, Kissinger đã lựa chọn để dựng nên chân dung 6 nhân vật có sức ảnh hưởng lớn đến cục diện thế giới trong thế kỷ 20: “Adenauer với tính chính trực và bền bỉ, de Gaulle với quyết tâm và tầm nhìn lịch sử, Nixon với hiểu biết về tình hình quốc tế đa phương và sức mạnh trong việc ra quyết định, Sadat với nhận thức tinh thần cao cả mà với nó ông đã tiến nhanh tới hòa bình, Lý Quang Diệu với trí tưởng tượng trong việc xây dựng một xã hội đa dân tộc mới, Thatcher với phong cách lãnh đạo nguyên tắc và sự ngoan cường. Tất cả đều thể hiện sự dũng cảm phi thường”.

Bố cục các phần:

- Giới thiệu: Các trục lãnh đạo

- 01 Konrad Adenauer: Chiến lược nhún nhường

- 02 Charles de Gaulle: Chiến lược của ý chí

- 03 Richard Nixon: Chiến lược cân bằng

- 04 Anwar Sadat: Chiến lược siêu việt..

- 05 Lý Quang Diệu: Chiến lược ưu tú

- 06 Margaret Thatcher: Chiến lược vững tin

- Kết luận: Tiến trình của lãnh đạo

Kissinger không đơn thuần là lựa chọn 6 nhân vật có sức ảnh hưởng lớn đến cục diện thế giới trong thế kỷ XX để phân tích, trình bày điều kiện để trở thành một nhà lãnh đạo vĩ đại và lý do tại sao các nhân vật được chọn lại vĩ đại; mà đây đều là những nhân vật ông đã tiếp xúc khi họ đang thời kỳ đỉnh cao, có hiểu biết sâu sắc về cá tính và tư duy chiến lược của họ, …, giúp ông đưa ra những nhận định, mà như nhiều người nhận xét, là chỉ Kissinger mới có thể. Qua đó, phần nào bức chân dung về Kissinger cũng hiện lên rõ rệt.

Hơn thế nữa, trước và sau 6 phân tích cụ thể, tác giả còn có phần Mở đầu và Kết luận mang tính lý luận, mở rộng về vấn đề Lãnh đạo. Phần Mở đầu, Kissinger đưa ra vai trò không thế thiếu của vị trí lãnh đạo, bản chất của quyết định lãnh đạo, các kiểu mẫu lãnh đạo, trình bày bối cảnh lịch sử của 6 nhà lãnh đạo dược mô tả trong sách này… làm tiền đề lý luận vững chắc cho các phân tích cụ thể từng nhân vật sau đó. Ở phần kết luận, tác giả bàn về tiến trình của “lãnh đạo”, cũng như lãnh đạo với trật tự thế giới, và tương lai của “lãnh đạo”. Đây là hai phần đặc biệt quan trọng đúc kết những tư tưởng, tầm nhìn của Kissinger về lãnh đạo trong suốt gần một đời hoạt động chính trị của mình.

Nhưng bức tranh chung ông đặt ra còn rộng lớn hơn thế: “… liệu các màn trình diễn tương tự có thể được tái hiện hay không. Liệu các nhà lãnh đạo có xuất hiện với tính cách, trí tuệ và sự cứng rắn cần thiết để đáp ứng những thách thức mà trật tự thế giới đang phải đối mặt?” – vẫn là một câu hỏi lớn chưa có hồi đáp.

Cuốn sách phù hợp cho những ai quan tâm đến các chiến lược gia cụ thể được mô tả trong sách này, bối cảnh lịch sử, chính trị của đất nước họ cũng như của thế giới sau Thế chiến II, mở rộng ra là địa chính trị và trật tự thế giới nói chung.

THÔNG TIN TÁC GIẢ:

Henry Kissinger (1923-2023)

Là Cố vấn An ninh quốc gia và Bộ trưởng Ngoại giao dưới thời các tổng thống Richard Nixon và Gerald Ford, đồng thời đã cố vấn cho nhiều tổng thống Mỹ khác về chính sách đối ngoại.

Ông cũng là tác giả của nhiều cuốn sách và bài báo về chính sách đối ngoại và ngoại giao, trong đó Omega Plus đã xuất bản:

- Về Trung Quốc (On China, 2011)

- Trật tự thế giới (World Order, 2014)

- Lãnh đạo: 6 chiến lược gia kiệt xuất định hình thế giới (Leadership: Six Studies in World Strategy, 2022)

ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA

“[Một cuốn sách] nên đọc. . . . [Kissinger] tiếp tục đóng góp cho sự hiểu biết của chúng ta về thế giới. Những cuốn sách của ông – bao gồm cả cuốn sách này – hy vọng sẽ được đón nhận nồng nhiệt trong tương lai. Chúng là những cuốn sách vượt thời gian”.

– New York Journal of Books

TRÍCH ĐOẠN/ CÂU QUOTE HAY

1. Bất kỳ xã hội nào, dù sở hữu hệ thống chính trị ra sao, đều luôn chuyển dịch giữa một quá khứ đã định hình nên ký ức và một tầm nhìn về tương lai đóng vai trò truyền cảm hứng cho sự phát triển của nó. Dọc theo hành trình này, không thể thiếu vắng vị trí lãnh đạo: ra quyết định, tạo dựng niềm tin, thực hiện lời hứa hẹn, trù định con đường phát triển. Trong các thể chế của loài người – nhà nước, tôn giáo, quân đội, công ty, trường học – lãnh đạo là cần thiết để giúp tập thể đi từ điểm hiện tại đến nơi họ chưa tới bao giờ và đôi khi, là nơi họ khó có thể hình dung là mình đang tới. Nếu không có vị trí lãnh đạo, các thể chế sẽ trôi dạt, các quốc gia sẽ ngày càng rệu rã, và cuối cùng sẽ rơi vào thảm họa.

Các nhà lãnh đạo suy nghĩ và hành động tại giao điểm của hai trục: thứ nhất, giữa quá khứ và tương lai; thứ hai, giữa các giá trị đã trường tồn và khát vọng của tập thể mà họ dẫn dắt. Thách thức đầu tiên của họ là phân tích, bắt đầu bằng một đánh giá thực tế về xã hội dựa trên lịch sử, tập quán và năng lực của xã hội ấy. Sau đó, họ phải có sự cân bằng giữa những gì họ biết – vốn nhất thiết phải được đúc kết từ quá khứ – với những gì họ trực cảm về tương lai, vốn mang tính phỏng đoán và không chắc chắn. Chính khả năng nắm bắt định hướng mang tính trực giác này cho phép các nhà lãnh đạo thiết lập mục tiêu và đưa ra chiến lược.

(Giới thiệu – Các trục lãnh đạo)

2. Do tính phức tạp của thực tế, sự thật trong lịch sử khác với sự thật trong khoa học. Nhà khoa học tìm kiếm kết quả có thể xác minh; nhà lãnh đạo chiến lược am hiểu lịch sử cố gắng chắt lọc tri thức có thể biến thành hành động từ sự mơ hồ cố hữu. Các thí nghiệm khoa học ủng hộ hoặc hoài nghi về những kết quả trước đó, tạo cơ hội cho nhà khoa học sửa đổi các biến và lặp lại thử nghiệm. Chiến lược gia thường chỉ được phép thực hiện một bài kiểm tra; quyết định của họ thường không thể thu hồi. Do đó, nhà khoa học tìm hiểu sự thật căn cứ theo thực nghiệm hoặc toán học; nhà chiến lược suy luận ít nhất một phần dựa theo phép loại suy với quá khứ – trước tiên xác định những sự kiện nào tương đồng và những kết luận nào trước đó vẫn còn phù hợp. Ngay cả khi đó, chiến lược gia phải lựa chọn phép loại suy một cách cẩn thận, vì không ai có thể, theo bất cứ khía cạnh thực tế nào, trải nghiệm được quá khứ; người ta chỉ có thể hình dung nó “dưới ánh trăng của ký ức” như cách dùng từ của sử gia Hà Lan Johan Huizinga.

3. Chính sự kết hợp nhân vật với bối cảnh đã tạo nên lịch sử, và sáu nhà lãnh trong cuốn sách này – Konrad Adenauer, Charles de Gaulle, Richard Nixon, Anwar Sadat, Lý Quang Diệu và Margaret Thatcher – tất cả đều được định hình bởi bối cảnh lịch sử đầy kịch tính của họ. Tất cả họ đều trở thành kiến trúc sư của công cuộc phát triển đất nước họ thời hậu chiến và cả trật tự quốc tế. Tôi may mắn được gặp cả sáu người vào thời kỳ mà tầm ảnh hưởng của họ đang ở đỉnh cao và đã sát cánh làm việc với Richard Nixon. Kế thừa một thế giới mà tính chắc chắn đã bị chiến tranh làm tiêu tan, họ tái xác lập các mục đích quốc gia, mở ra những chân trời mới và đóng góp một cấu trúc mới cho thế giới đang trong quá trình chuyển dịch.

(đọc thêm: Sáu nhà lãnh đạo trong bối cảnh của họ, trang 9)

4. Đọc thêm về Các kiểu mẫu lãnh đạo: Chính khác và nhà tiên tri, trang 14

5. Bất kể đặc điểm cá nhân hay phương thức hành động của họ là gì, các nhà lãnh đạo chắc chắn phải đối mặt với một thách thức khốc liệt: làm sao để tương lai không bị nhấn chìm trong những yêu cầu của hiện tại. Các lãnh đạo thông thường tìm cách điều tiết trạng thái trung gian; những người vĩ đại nỗ lực nâng xã hội của họ tới tầm nhìn đã định. Kể từ khi nhân loại xem xét mối quan hệ giữa ý muốn và việc bất khả kháng, thì câu hỏi làm sao đối phó với thách thức này đã được mang ra tranh luận.

[…]

Các cá nhân có quan trọng trong lịch sử không? […] Cuốn sách này đề cập đến các nhà lãnh đạo, trong cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ giữa ý chí và việc bất khả kháng, hiểu rằng những điều tưởng chừng bất khả kháng là do con người gây ra. Họ có vai trò quan trọng vì đã vượt khỏi bối cảnh mà họ được kế thừa, từ đó đưa xã hội của họ đến ranh giới của những điều khả dĩ. (trang 19)

6. Konrad Adenauer: Chiến lược nhún nhường

[…]

Tới khi trưởng thành, Adenauer đã trải qua ba mô hình hậu Bismarck của nước Đức thống nhất: sự tàn bạo dưới thời Kaiseri, những biến động trong nước thời Cộng hòa Weimar và chủ nghĩa phiêu lưu thời Hitler, mà đỉnh điểm là sự tự hủy diệt và tan rã. Trong nỗ lực tái thiết một vị trí cho đất nước mình trong trật tự chính thống thời hậu chiến, Adenauer đã phải đối mặt với di sản là sự phẫn nộ toàn cầu và trong nước là sự mất phương hướng của dân chúng sau khi bị đánh gục bởi một chuỗi dài cách mạng, chiến tranh thế giới, diệt chủng, thất bại, phân chia, sụp đổ kinh tế và mất đi tính toàn vẹn đạo đức. Ông đã chọn một lộ trình vừa khiêm tốn vừa táo bạo: thú nhận tội ác của Đức; chấp nhận các hình phạt dành cho kẻ chiến bại, bao gồm cả sự chia cắt đất nước; cho phép dỡ bỏ nền tảng công nghiệp quốc gia xem như bồi thường chiến tranh; quy thuận để xây dựng cấu trúc châu Âu mới mà Đức có thể trở thành một đối tác đáng tin cậy. Ông hy vọng Đức sẽ trở thành một quốc gia bình thường, dù ông biết nó sẽ luôn luôn gắn với một ký ức bất thường.

7. Trong nhiệm kỳ của mình, Adenauer đã đạt được mục tiêu đưa nền dân chủ vào Đức và định hình một châu Âu mà trong đó Đức có vai trò quan trọng.

8. Charles de Gaulle: Chiến lược của ý chí

Trong bối cảnh thông thường, với kinh nghiệm chiến trường, mang hàm thiếu tướng cùng trí tuệ xuất sắc, de Gaulle có lẽ đã khao khát vị trí chỉ huy hàng đầu trong quân đội và sau chừng một thập niên phục vụ, có lẽ là một vị trí trong nội các Pháp. Thay vào đó, việc ông nổi lên như một biểu tượng của chính nước Pháp thì khó có thể tưởng tượng được.

Tuy nhiên, những nhà lãnh đạo làm thay đổi lịch sử hiếm khi xuất hiện như là điểm cuối của một con đường tuyến tính. Chúng ta có thể cho rằng một thiếu tướng tuyên bố thành lập phong trào kháng chiến trong bối cảnh hỗn loạn khi Pháp đầu hàng Đức Quốc xã sẽ bị chôn vùi trong dòng lịch sử như một diễn viên phụ trong một tương lai được những người chiến thắng cuối cùng viết nên. Tuy nhiên, khi đến London chỉ với bộ quân phục và tiếng nói của mình, de Gaulle đã tự tạo bệ phóng đưa bản thân ra khỏi bóng tối và gia nhập hàng ngũ chính khách thế giới. Trong một tiểu luận viết từ hơn 50 năm trước, tôi đã mô tả ông như một ảo thuật gia.16 Đầu tiên với tư cách là nhà lãnh đạo Pháp quốc Tự do trong chiến tranh, sau đó là người sáng lập và tổng thống của Đệ ngũ Cộng hòa, ông đã gợi lên những viễn cảnh vượt trên hiện thực khách quan, trong khi thuyết phục khán giả của mình xem đó chính là hiện thực. Với de Gaulle, chính trị không phải là nghệ thuật của cái khả dĩ mà là nghệ thuật của ý chí. (p. 89-90)

9. De Gaulle thường được người Mỹ ngày nay nhớ đến, nếu có, như một hình tượng biếm họa: nhà lãnh đạo Pháp tự cao tự đại với những ảo tưởng về sự vĩ đại, lúc nào cũng phiền muộn vì những điều nhỏ nhặt có thực hoặc tưởng tượng. Ông thường xuyên khiến các đồng cấp khó chịu. Churchill thỉnh thoảng nổi cơn thịnh nộ vì ông. Roosevelt âm mưu gạt ông ra ngoài lề. Những năm 1960, chính quyền Kennedy và Johnson liên tục bất đồng với ông, tin rằng chính sách của ông là sự phản đối mãn tính với các mục tiêu của Mỹ.

Những lời chỉ trích không phải là không có cơ sở. De Gaulle có thể kiêu căng, lạnh lùng, thô lỗ và nhỏ mọn. Là một nhà lãnh đạo, ông tỏa ra sự huyền bí chứ không ấm áp. Là một người bình thường, ông khiến người khác ngưỡng mộ, thậm chí kinh sợ, nhưng hiếm khi cảm mến. Tuy nhiên, về năng lực chính trị, de Gaulle vẫn là ngoại lệ phi thường. Không nhà lãnh đạo nào ở thế kỷ 20 có trực giác xuất sắc hơn ông. Trong mỗi vấn đề chiến lược lớn Pháp và châu Âu phải đối mặt trong tầm ba thập niên, de Gaulle luôn đánh giá chính xác, bất chấp đi ngược sự đồng thuận áp đảo. Khả năng tiên đoán phi thường của ông đi đôi với lòng can đảm để hành động theo trực giác, ngay cả khi hậu quả dường như là tự sát chính trị. Sự nghiệp của ông đã xác nhận câu châm ngôn La Mã rằng vận may đứng về phía những người can đảm.

10. Khả năng chính trị của de Gaulle rất đặc biệt. Không ngừng cam kết với lợi ích quốc gia Pháp, siêu việt trong di sản, sự nghiệp của ông tạo ra rất ít bài học chính thức trong việc hoạch định chính sách và không có chỉ dẫn chi tiết nào để làm theo trong các bối cảnh cụ thể. Nhưng di sản của sự nghiệp lãnh đạo phải truyền cảm hứng, chứ không chỉ là học thuyết. De Gaulle đã lãnh đạo và truyền cảm hứng cho những người kế tục bằng cách làm gương, chứ không phải bằng lời nói. Hơn nửa thế kỷ sau khi ông qua đời, chính sách đối ngoại của Pháp vẫn có thể được mô tả phù hợp là “chủ nghĩa de Gaulle”. Cuộc đời ông là một nghiên cứu điển hình về cách các nhà lãnh đạo vĩ đại có thể làm chủ hoàn cảnh và tạo dựng lịch sử. (p.162)

11. Sáu nhà lãnh đạo này đã phát triển các phẩm chất song song bất chấp khác biệt xã hội sâu sắc: khả năng hiểu tình huống mà xã hội của họ đang gặp phải, cẩn trọng đưa ra một chiến lược để quản lý hiện tại và định hình tương lai, kỹ năng đưa xã hội của họ hướng tới các mục đích cao cả và sẵn sàng khắc phục các thiếu sót. Đối với họ, niềm tin vào tương lai là điều không thể thiếu và vẫn là như vậy. Không xã hội nào có thể duy trì sự vĩ đại nếu mất đi niềm tin vào chính mình hoặc hoài nghi một cách có hệ thống về những gì mình tự nhận thức về bản thân. Trên tất cả, điều này đặt sự sẵn sàng mở rộng phạm vi quan tâm từ bản thân đến xã hội và gợi lên sự hào phóng của tinh thần công chúng có tác dụng truyền cảm hứng cho hy sinh và phục vụ. Khả năng lãnh đạo tuyệt vời là kết quả do va chạm giữa những thứ vô hình với những gì có thể uốn nắn, từ những gì được đưa ra và những gì được thực hiện. Vẫn còn không gian cho nỗ lực cá nhân – để làm sâu sắc thêm hiểu biết lịch sử, mài sắc chiến lược và cải thiện tính cách. Triết gia khắc kỷ Epictetus từ lâu đã viết: “Chúng ta không thể lựa chọn hoàn cảnh bên ngoài, nhưng luôn có thể lựa chọn cách chúng ta phản ứng với chúng”.27 Vai trò của các nhà lãnh đạo là dẫn đường cho quá trình lựa chọn đó và truyền cảm hứng cho người dân của họ trong việc thực hiện nó. (p.534)

Học thuyết Bergson là một khảo cứu chuyên sâu về hệ tư tưởng của triết gia Henri Bergson người Pháp, một trong những nhà tư tưởng quan trọng nhất vào đầu thế kỷ XX. Tác phẩm phân tích những đóng góp đột phá của Bergson trong các lĩnh vực như: triết học, tâm lý học, sinh học, và khoa học tự nhiên.

Sách tập trung vào 3 khái niệm chủ đạo trong triết học Bergson: thời tục, ký ức và đà sống.

- Thời tục là cách hiểu mới mẻ về thời gian của Bergson, nó không phải là một chuỗi các khoảnh khắc rời rạc mà là một dòng chảy liên tục, trôi chảy.

- Ký ức là một phần quan trọng của thời tục, không chỉ là sự lưu giữ quá khứ mà còn là sự sáng tạo của hiện tại.

- Đà sống là một năng lượng sáng tạo, thúc đẩy sự tiến hóa của sự sống và là nguồn gốc của sự tự do.

Học thuyết Bergson là một tác phẩm hay, dễ tiếp cận, giúp người đọc khám phá hệ tư tưởng của Bergson một trong những triết gia vĩ đại nhất thời đại. Là tài liệu tham khảo giá trị cho những ai muốn nghiên cứu về triết học Bergson hay tìm kiếm những góc nhìn mới về các vấn đề triết học cơ bản.

- Chương 1: Trực giác như phương pháp

- Chương 2: Thời Tục xét như dữ kiện trực tiếp

- Chương 3: Kí Ức xét như đồng hiện hữu ảo

- Chương 4: Một hay nhiều thời tục?

- Chương 5: Đà Sống xét như chuyển động

Viết một quyển sách về người khác là ở trên một tuyến chuyển dịch: Deleuze trở thành Bergson và Bergson trở thành Deleuze. Chuyển động kép này tái khám phá nơi Bergson những khái niệm: Trực Giác, Thời Tục, Kí Ức và Đà Sống; đồng thời chuẩn bị các khái niệm khác không kém phần quyết định với Deleuze: đa tạp (multiplicité), ảo thể/ hiện thể (virtuel/actuel), khác biệt.

Sapiens - Lược Sử Loài Người

Sapiens là một câu chuyện lịch sử lớn về nền văn minh nhân loại – cách chúng ta phát triển từ xã hội săn bắt hái lượm thuở sơ khai đến cách chúng ta tổ chức xã hội và nền kinh tế ngày nay.

Trong ấn bản mới này của cuốn Sapiens - Lược sử loài người, chúng tôi đã có một số hiệu chỉnh về nội dung với sự tham gia, đóng góp của các thành viên Cộng đồng đọc sách Tinh hoa. Xin trân trọng cảm ơn ý kiến đóng góp tận tâm của các quý độc giả, đặc biệt là ông Nguyễn Hoàng Giang, ông Nguyễn Việt Long, ông Đặng Trọng Hiếu cùng những người khác. Mong tiếp tục nhận được sự quan tâm và góp ý từ độc giả.

Review sách:

Điểm độc đáo ở Harari là ông tập trung vào sức mạnh của câu chuyện và huyền thoại để đưa mọi người lại gần nhau... Tôi muốn giới thiệu cuốn sách này cho bất cứ ai hứng thú quan tâm tới một cách nhìn đầy hấp dẫn và thú vị về lịch sử ban đầu của con người... Harari kể về lịch sử loài người theo một cách dễ tiếp cận khiến bạn thật khó có thể đặt nó xuống”.

– Bill Gates

“Sapiens tìm câu trả lời cho vấn đề lớn nhất của lịch sử cũng như của thế giới hiện đại, và nó được viết bằng một thứ ngôn ngữ tuyệt vời khiến người ta không thể quên được”.

– Jared Diamond, tác giả cuốn sách đoạt giải Pulitzer Súng, vi trùng và thép

“Sapiens thuộc loại sách có thể giúp dọn sạch tâm trí bạn. Tác giả của nó, Yuval Noah Harari, là một học giả người Israel trẻ tuổi và là một người làm xiếc tri thức điêu luyện với những bước nhảy logic khiến bạn phải thót tim ngưỡng mộ... Ngòi bút của Harari tỏa ra sức mạnh và sự sáng rõ, làm cho thế giới trở nên kỳ lạ và mới mẻ”.

Điểm khác biệt:

- Bìa sách bổ sung con dấu ghi 'Ấn bản bỏ túi - Kỷ niệm 10 năm xuất bản”

- Lời bạt (afterword) mới cho phiên bản kỷ niệm do GS. Harari viết

- Một số nội dung chỉnh sửa và cập nhật mới cho phiên bản mới

- Những lời khen mới cho cuốn sách

Trái Đất Chuyển Mình - Một Lịch Sử Chưa Kể Về Nhân Loại

“Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại” góp phần khỏa lấp một khoảng trống lớn trong não trạng của nhân loại khi chúng ta tư duy về quá khứ. - Tiến sĩ Vũ Đức Liêm chia sẻ.

Một cuốn sách lịch sử được mong đợi nhất năm, đồ sộ bao trùm lịch sử trái đất, lịch sử nhân loại và lịch sử môi trường, khí hậu trong 4,5 tỷ năm, giúp độc giả hiểu hơn về quan hệ giữa con người và tự nhiên; được viết bởi GS lịch sử toàn cầu tại Đại học Oxford, Peter Frankopan - một trong những sử gia hàng đầu hiện nay. Vừa ra mắt 4/2023, cuốn sách này đã thuộc top bestseller, cho đến nay đã bán bản quyền cho 24 quốc gia và được phát hành chính thức tại Việt Nam chỉ sau 7 tháng.

Đặc biệt, “Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại” đã được một loạt các tờ báo danh giá như Financial Times, The Times, The Telegraph, The Hindu, The Week,.. đánh giá là cuốn sách hay nhất mùa hè năm 2023, đồng thời lọt vào danh sách những cuốn sách năm 2023 của BBC.

Khi nghĩ về lịch sử, chúng ta hiếm khi chú ý nhiều đến những trận lũ lụt kinh khủng nhất, những mùa đông tồi tệ nhất, những đợt hạn hán tàn khốc nhất hay cách các hệ sinh thái đã thay đổi theo thời gian. Trong “Trái đất chuyển mình”, GS Peter Frankopan đã chỉ ra rằng môi trường tự nhiên là một yếu tố quan trọng, nếu không muốn nói là yếu tố quyết định, trong lịch sử loài người và của cả lịch sử toàn cầu.

Không chỉ vậy, cuốn sách chứa nhiều tư liệu tranh ảnh phong phú, bao gồm: 15 bản đồ, nổi bật như bản đồ thể hiện sự phân tán của con người từ khoảng 200.000 năm trước, bản đồ về sự phân tán của tôn giáo và đại dịch cái chết đen; cùng 38 tranh ảnh in màu có giá trị, như hình ảnh về công trình định cư quy mô lớn từ 2500 trước - cho thấy con người có khả năng xây dựng thành phố lớn như thế nào...

Mục đích GS Peter Frankopan viết cuốn sách này là:

Thứ nhất là đưa khí hậu vào trong câu chuyện của quá khứ như một chủ đề cơ sở, mang tính cốt yếu và hay bị bỏ qua trong lịch sử toàn cầu, từ đó cho thấy ở đâu, khi nào và như thế nào mà thời tiết, các mô hình khí hậu kéo dài và những thay đổi trong khí hậu – do con người và do các nguyên nhân khác – lại có tác động to lớn đến thế giới.

Thứ hai là trình bày câu chuyện về tác động của con người với thế giới tự nhiên qua nhiều thiên niên kỷ và xem xét cách giống loài chúng ta khai thác, nhào nặn và uốn nắn môi trường theo ý chí của mình, cả mặt tốt và mặt xấu.

Và thứ ba là mở rộng tầm nhìn của chúng ta về lịch sử. Nghiên cứu về quá khứ từng bị thống trị bởi sự chú ý dành cho ‘thế giới phương bắc’, là những xã hội giàu có của châu Âu và Bắc Mỹ, còn lịch sử của các châu lục và khu vực khác thường bị xếp vào tầm quan trọng thứ yếu hoặc bỏ qua hoàn toàn. Mô hình tương tự cũng được áp dụng cho khoa học khí hậu và nghiên cứu về lịch sử khí hậu, nơi những khu vực rộng lớn, giai đoạn và con người nhận được ít sự chú ý, đầu tư và nghiên cứu – nói lên nhiều điều về những quan điểm đã được chấp nhận từ lâu về quá khứ cũng như thực tế phát triển và hoạt động đào sâu của các quỹ học thuật (cùng các trung tâm trí thức).

Cấu trúc cuốn sách:

Trong cuốn sách đầy tham vọng này, Frankopan như một người hướng dẫn có khả năng hướng sự chú ý của chúng ta đến yếu tố tự nhiên - một đối tượng thường bị bỏ qua trong cách chúng ta kể lịch sử của mình; trải qua 24 chương là 24 giai đoạn theo các mốc thời gian từ thuở hồng hoang của thế giới (khoảng 4,5 tỷ năm trước), tới những tương tác đầu tiên của con người với sinh thái, đến các thành phố và mạng lưới thương mại đầu tiên, qua thời đại các đế chế hoàng kim và khủng hoảng, đến sự xuất hiện các bệnh dịch, sự hợp nhất của Cựu thế giới và Tân thế giới, thời kỳ Tiểu Băng hà, Đại Phân kỳ, Tiểu Phân kỳ, thời kỳ công nghiệp, thời kỳ Hỗn loạn, kiến tạo những vùng đất không tưởng, đến những mối quan ngại và những giới hạn sinh thái hiện nay.

- Lịch sử loài người và môi trường tự nhiên

Khi kể về lịch sử loài người, Frankopan làm nổi bật các yếu tố địa chất, trên vũ trụ và ngầm dưới lòng đất to lớn đã tạo ra nơi thích hợp để chúng ta tồn tại. Chúng ta chỉ tồn tại trong một phần nhỏ thời gian của Trái đất và sự tồn tại này sẽ không thể xảy ra trước khi những biến đổi lớn xảy ra, bao gồm năm sự kiện tuyệt chủng hàng loạt và sự thất bại của tất cả các loài vượn khác.

Trong phần lớn lịch sử của loài người, bắt đầu từ khoảng 300.000 năm trước, chúng ta chỉ có thể tồn tại trên những phần nhỏ của hành tinh, cũng khó lòng cư trú lâu dài trước áp lực môi trường.

Frankopan cho chúng ta biết sự hưng thịnh của loài người trong 10.000 năm qua chỉ có thể thực hiện được nhờ khí hậu Trái đất ổn định ở mức nhiệt độ tạo ra các kiểu thời tiết tương đối ổn định và cho phép trồng trọt ngũ cốc. Điều này cho phép chúng ta xây dựng các thành phố, buôn bán, xây dựng luật pháp - và đóng thuế, đặt nền móng cho việc ghi lại những suy nghĩ và lịch sử thành văn.

Một đặc điểm nổi bật của cuốn sách là chỉ ra ngay từ đầu loài người đã nhận thức rằng cơ may sống sót có mối liên hệ với cách chúng ta đối xử với môi trường tự nhiên. Tác giả đã nêu nhiều thần thoại, truyền thuyết làm dẫn chứng.

- Sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế

Frankopan xuất sắc trong việc sử dụng các trích dẫn và ví dụ súc tích, trải dài từ Nam Mỹ đến Nam Á, Đông Nam Á, và Trung Quốc. Tuy nhiên, điều đáng chú ý hơn là cách ông cho thấy điều kiện khí hậu đã giúp đỡ hoặc cản trở nỗ lực của con người như thế nào. Ví dụ, ông trích dẫn 300 năm đầu tiên mở rộng của Đế chế La Mã là thời kỳ “mức độ hoạt động núi lửa thấp bất thường, ít hiện tượng thời tiết cực đoan và các kiểu khí hậu có thể dự đoán được”. Đây cũng là thời kỳ ổn định ở lưu vực Mississippi và ở Trung Mỹ ở Thung lũng Teotihuacan. Nhưng khi thời tiết trở nên lạnh hơn và mùa màng thất bát vào khoảng năm 500 TCN, các đế chế ổn định nhanh chóng gặp rắc rối.

Theo ghi nhận của mình, ông không cố gắng coi sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế là hoàn toàn do điều kiện khí hậu, thay vào đó giải thích việc mất mùa nhiều lần, lũ lụt hoặc hạn hán kéo dài đã tạo thêm căng thẳng cho các hệ thống vốn đã bất bình đẳng và phân cấp như thế nào.

- Một bài học nhân loại đã lãng quên

Cuốn sách đã làm rất tốt việc thể hiện một cách rõ ràng tầm quan trọng của các kiểu khí hậu, môi trường và thời tiết trong việc ảnh hưởng đến tiến trình lịch sử loài người. Khi làm như vậy, nó đã thành công đưa chúng ta trở lại vị trí của tổ tiên hàng nghìn năm trước, những người biết rằng sự sống còn bấp bênh của họ phụ thuộc vào việc quản lý mối quan hệ của họ với môi trường. Đó là một bài học mà con người dường như đã lãng quên.

Nhưng như cuốn sách của Frankopan đã chỉ ra, đôi khi chỉ cần một thảm họa thiên nhiên lớn, như thiên thạch va chạm hay đại hồng thủy - những sự kiện có thể đã bị quên lãng trong tâm trí con người, nhưng từng diễn ra suốt thời gian tồn tại của hành tinh – đều có thể biến mọi thứ thành tro bụi."

Thế giới của chúng ta luôn là một thế giới của biến chuyển, tiếp nối và thay đổi. Từ vụ nổ Big Bang cho đến ngày nay, hoạt động của mặt trời, núi lửa phun trào, lũ lụt và hạn hán đã định hình nên lịch sử tự nhiên và lịch sử loài người. Những cách thức tương tác giữa chúng ta và Trái đất đã mang lại những lợi ích to lớn – nhưng thường phải trả giá. Khi chúng ta đối mặt với một tương lai bấp bênh, việc học những bài học từ quá khứ chưa bao giờ quan trọng hơn.

THÔNG TIN TÁC GIẢ:

Peter Frankopan

- Giáo sư lịch sử toàn cầu tại Đại học Oxford và là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Byzantine.

- Tốt nghiệp Đại học Cambridge với giải thưởng về nghiên cứu lịch sử, và cũng từng là chuyên gia nghiên cứu tại ngôi trường này.

- Chuyên gia thành viên của Hiệp hội Lịch sử Hoàng gia Anh, Hiệp hội Nhân học Hoàng gia Anh.

Hai cuốn sách trước đó của ông là "Những con đường tơ lụa: Lịch sử mới của thế giới" và "Con đường tơ lụa mới: Hiện tại và tương lai của thế giới" đều được độc giả đón nhận và được trao những giải thưởng danh giá.

ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA

- "Điều đặc biệt của cuốn sách này là tác giả lý giải sự trỗi dậy, sụp đổ và thay thế các đế chế, các cường quốc dưới ảnh hưởng sâu sắc của biến đổi khí hậu. Qua hơn 800 trang sách, Peter Frankopan là bậc thầy kể chuyện với những ví dụ sinh động về các sự kiện khí hậu tác động như thế nào đối với lịch sử loài người, mạng lưới giao thương hàng hóa, tương tác giữa các nền văn hóa và cả lan truyền bệnh tật, tôn giáo, chiến tranh, xung đột." - Nhà hoạt động môi trường Đỗ Vân Nguyệt

- "Điều gây ấn tượng đối với một người đọc Việt Nam như tôi, là trình độ khoa học tiên tiến được áp dụng vào đây để đưa ra những dẫn liệu cụ thể, có khi khá chi tiết, về nhiệt độ khí quyển và đại dương, thời tiết nóng lạnh, lượng mưa, hạn hán, hoạt động núi lửa, băng hà, cây cỏ, nhân khẩu,… của các khu vực trong mỗi thời kỳ, qua đó soi vào lịch sử và thận trọng rút ra kết luận, chứ không phải những nhận xét, giả định, luận thuyết chung chung mà chúng ta vẫn gặp trong việc mô tả lịch sử theo lối mòn quen thuộc. " - Dịch giả Nguyễn Việt Long

- "Frankopan đã tập hợp tất cả công trình nghiên cứu này thành một cuốn sách đồ sộ, toàn diện, đầy đủ thông tin và hấp dẫn. Nó có sức nặng trí tuệ và sức mạnh kịch tính của một cơn sóng thần.... Đây là một cuốn sách vô cùng hấp dẫn, một cuốn sách dễ đọc về một vấn đề quan trọng." - Gerard DeGroot

- "Một bản tóm tắt đáng kinh ngạc về nghiên cứu toàn cầu... Giá trị của cuốn sách này là sự hiểu biết sâu sắc, thừa nhận không chỉ về mặt khoa học mà còn về mặt văn hóa và triết học rằng chúng ta không phải những kẻ thống trị Trái đất mà là sản phẩm của nó."- Adam Nicolson

- "Tác giả đã thành công trong việc vượt qua một thử thách dường như không thể, chắt lọc một lượng lớn nguồn lịch sử, dữ liệu khoa học và học thuật hiện đại kéo dài hàng ngàn năm và toàn bộ địa cầu thành một câu chuyện sử thi và lôi cuốn”. - Walter Scheidel

- "Ngay cả khi nhiệt độ tăng, mực nước biển dâng và thiên tai leo thang, cuộc khủng hoảng môi trường của chúng ta vẫn khó dự đoán và hiểu được. Frankopan hết lần này đến lần khác cho thấy rằng khi các đế chế trong quá khứ không hành động bền vững, họ đã gặp phải thảm họa. The Earth Transformed sẽ điều chỉnh lại cách chúng ta nhìn về tương lai của mình."- JP Faber

TRÍCH ĐOẠN/ CÂU QUOTE HAY

1. Cuốn sách này không nói về những gì sẽ diễn ra trong tương lai. Mục đích của nó không phải để thách thức những tiếng nói đồng thanh mang tính áp đảo của cộng đồng khoa học, cũng không tập trung vào các điều kiện toàn cầu hiện tại hay xem xét những bước đi nào có thể giảm thiểu một số hoặc thậm chí là nhiều vấn đề tồi tệ nhất do biến đổi khí hậu đặt ra, dẫu là qua sự thích nghi hay giới thiệu những công nghệ mới. Thay vào đó, mục đích của nó là xem xét quá khứ, hiểu và giải thích chúng ta đã ở vào vị thế mà nay có vẻ thật hiểm nghèo như thế nào.

Ban đầu, tôi nghĩ mình sẽ chỉ viết về lịch sử, rằng khí hậu đã định hình thế giới quanh ta như thế nào, và về những chiều hướng mà những biến chuyển trong nhiệt độ toàn cầu, lượng mưa và mực nước biển – cùng những hiện tượng cực đoan, như siêu bão, núi lửa phun trào và va chạm thiên thạch – đã ảnh hưởng lên quá khứ, sắp đặt nên những khoảnh khắc, những thời kỳ và bối cảnh giải thích vai trò quan trọng đến nhường nào của khí hậu trong lịch sử thế giới.

Tuy nhiên, mọi sự rất sớm rõ ràng khi tôi bắt đầu nghĩ về một cuốn sách sẽ mở ra cánh cửa với khí hậu, với những thay đổi trong các kiểu quy luật thời tiết và với tác động của con người lên thế giới tự nhiên, nó sẽ dẫn tới một loạt câu hỏi và thách thức lớn hơn rất nhiều về mối quan hệ giữa dư thừa nông nghiệp và sự ra đời của nhà nước quan liêu; về mối liên quan giữa một bên là những người mục súc, du mục và bên kia là xã hội định canh định cư trong những ngôi làng, thị trấn và thành phố; về vai trò và sự phát triển của tôn giáo và các hệ thống tín ngưỡng như một hàm số của khí hậu, môi trường và địa lý; về chủng tộc và chế độ nô lệ, và vai trò của chúng trong quá trình khai thác các tài nguyên; về sự mở rộng của lương thực, mầm bệnh và bệnh tật; về chế độ dân chủ, nghèo đói và các mô hình tiêu thụ trong nhiều thế kỷ kể từ cách mạng công nghiệp; về toàn cầu hóa, tiêu chuẩn hóa của công nghiệp, nông nghiệp, lương thực và thời trang trong thế kỷ gần đây nhất; về nguyên do thế kỷ 21 rơi vào thời khắc khủng hoảng.

Do đó cuốn sách này có ba mục đích. Thứ nhất là đưa khí hậu vào trong câu chuyện của quá khứ như một chủ đề cơ sở, mang tính cốt yếu và hay bị bỏ qua trong lịch sử toàn cầu, từ đó cho thấy ở đâu, khi nào và như thế nào mà thời tiết, các mô hình khí hậu kéo dài và những thay đổi trong khí hậu – do con người và do các nguyên nhân khác – lại có tác động to lớn đến thế giới. Thứ hai là trình bày câu chuyện về tác động của con người với thế giới tự nhiên qua nhiều thiên niên kỷ và xem xét cách thức loài người chúng ta khai thác, nhào nặn và uốn nắn môi trường theo ý chí của mình, cả mặt tốt lẫn mặt xấu.

Và thứ ba là mở rộng tầm nhìn của chúng ta về lịch sử. Nghiên cứu về quá khứ từng bị thống trị bởi sự chú ý dành cho ‘thế giới phương bắc’, là những xã hội giàu có của châu Âu và Bắc Mỹ, còn lịch sử của các châu lục và khu vực khác thường bị xếp vào mức độ quan trọng thứ yếu hoặc bỏ qua hoàn toàn. Chính kiểu mẫu này cũng được áp dụng cho khoa học khí hậu và nghiên cứu về lịch sử khí hậu, nơi những khu vực rộng lớn, giai đoạn và con người nhận được ít sự chú ý, nghiên cứu hay đầu tư – nó nói lên nhiều điều về những quan điểm đã được chấp nhận từ lâu về quá khứ cũng như thực tế phát triển và hoạt động đào sâu vào thực tiễn của các quỹ học thuật (và các trung tâm trí thức).

Nếu những điểm trên hướng đến một lý do căn bản để đánh giá lại lịch sử, thì sự nhấn mạnh quá mức của các sử gia rằng các thị trấn, thành phố và quốc gia giống nhau về sự lãnh đạo, bộ máy quan liêu và hành vi cũng cần như vậy. Thực vậy, bản thân từ ‘nền văn minh’ về nghĩa đen để chỉ đời sống của các thành phố, của những người sống trong nó và người phóng chiếu quyền lực và cai trị nó. Điều này được phản ánh trong hầu hết các tư liệu viết mang tính lịch sử – các bài tường thuật, các ghi chép về bán đất, các hóa đơn thuế, v.v. – phục vụ cho việc củng cố sự cai trị theo tôn ti thứ bậc. Rất nhiều nội dung lịch sử được viết bởi những người sống ở các thành phố, cho những người sống ở thành phố, và tập trung vào đời sống của những người sống ở thành phố. Việc đó làm lệch đi cách ta xem xét quá khứ và thế giới quanh mình. - Trích trang 28

2. Tuy nhiên, cho đến nay, ‘nền văn minh’ vẫn là nhân tố lớn nhất gây ra suy thoái môi trường và lý do quan trọng nhất của biến đổi khí hậu do con người – bởi những nhu cầu mà quần thể con người ở các thành phố đặt lên năng lượng và sự tiêu thụ các tài nguyên thiên nhiên, bao gồm cả nước và lương thực. Tuy các thành phố chỉ chiếm 3% diện tích mặt đất Trái đất, song các vùng đô thị lại chứa hơn một nửa dân số thế giới. Các thành phố không chỉ chịu trách nhiệm cho một phần đáng kể hiện tượng ấm lên toàn cầu, mà chúng cũng sẽ chịu ảnh hưởng bởi nó trong những thập niên sắp tới. - Trích trang 28

3. Không phải ngẫu nhiên khi thế kỷ vừa qua tuy được thấy sự mở rộng nhanh chóng về số lượng, kích thước và dân số của các thành phố, song cũng chứng kiến những sự suy giảm nghiêm trọng nhất của môi trường và tốc độ gia tăng nhanh nhất mức độ tiêu thụ. Khi các thành phố phát triển, áp lực cũng tăng đối với tự nhiên, đa dạng sinh học và tính bền vững thông qua những thay đổi trong sử dụng đất và lớp phủ bề mặt Trái đất, do sự biến đổi của các hệ thống thủy văn và là kết quả từ tác động của các chu kỳ sinh địa hóa bị biến đổi và tổn thương. Chỉ tính riêng trong giai đoạn 2001–2018, các khu vực xây dựng san sát ở Trung Quốc đã mở rộng thêm 47,5%, trong khi đó ở Mỹ là 9%. Quả thật, dân số thế giới sống ở các thành phố đến năm 2050 được dự báo sẽ tăng thêm khoảng 3 tỷ người đến khoảng 7 tỷ người dựa trên các xu hướng nhân khẩu hiện tại. Để so sánh với bối cảnh lịch sử, chỉ có hơn 15% dân số toàn cầu sống ở các thị trấn và thành phố vào năm 1900; đến năm 2050, con số này sẽ là hơn 70%. - Trích trang 28

Quản Trị Bằng Văn Hóa - Cách Thức Kiến Tạo Và Tái Tạo Văn Hóa Tổ Chức

Thông qua cuốn sách, TS Giản Tư Trung cũng mong muốn góp phần cổ vũ và thúc đẩy cho sự phát triển của một phương cách quản trị mới, vừa nhân văn, vừa hiệu quả, đó là “Quản trị bằng Văn hóa / Quản trị bằng Tự trị” (Management by Culture /

Management by Self-Mangement). Bởi lẽ tác giả tin rằng, bên cạnh các phương cách quản trị truyền thống như Quản trị bằng Luật lệ (Mangement by Polices) hay Quản trị bằng Mục tiêu (Management by Objectives) thì Quản trị bằng Văn hóa (Management by Culture) chính là tương lai của quản trị và tương lai của lãnh đạo trong một thế giới đầy biến động và trong một thời đại mà con người ngày càng trở nên độc lập và tự do hơn. Cuốn sách này có sự tích hợp xuyên suốt từ tinh thần, tư tưởng và triết lý cho đến phương pháp và giải pháp, cũng như có sự kết nối 5 chủ thể văn hóa là cá nhân, bộ phận, tổ chức, kinh thương, và quốc gia. Đặc biệt, những tư duy và phương pháp cốt lõi về xây dựng và chuyển đổi văn hóa được chia sẻ trong cuốn sách này có tính nguyên lý, nên không chỉ áp dụng cho các doanh nghiệp, mà còn có thể áp dụng cho mọi loại hình tổ chức khác, bao gồm cả trường học, bệnh viện, báo chí, các tổ chức xã hội, cơ quan nhà nước, hay các tổ chức phi chính phủ.

Về tác giả Giản Tư Trung:

Tác giả Giản Tư Trung hiện là Chủ tịch sáng lập Học viện Quản Lý PACE, Hiệu trưởng Trường Doanh Nhân PACE, Viện trưởng Viện Giáo Dục IRED, Phó Chủ tịch Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh, Trưởng Ban Tổ chức Giải thưởng Sách Hay và Chủ nhiệm IPL Scholarship. Ông nhận bằng Thạc sĩ về Nghiên cứu Phát triển tại Học viện Sau Đại học Geneva; Tu nghiệp về Chính sách Giáo dục Quốc tế tại Đại học Harvard; Tốt nghiệp Tiến sĩ về Giáo dục tại Học viện Giáo dục Quốc gia Singapore; và tốt nghiệp Tiến sĩ về Giáo dục tại Đại học London (UCL). Với những cống hiến của Ông cho giáo dục, Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới đã vinh danh Ông là một Nhà lãnh đạo toàn cầu trong vai trò là một Nhà hoạt động giáo dục.

Trái Đất Chuyển Mình - Một Lịch Sử Chưa Kể Về Nhân Loại - Bìa Cứng

“Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại” góp phần khỏa lấp một khoảng trống lớn trong não trạng của nhân loại khi chúng ta tư duy về quá khứ. - Tiến sĩ Vũ Đức Liêm chia sẻ.

Một cuốn sách lịch sử được mong đợi nhất năm, đồ sộ bao trùm lịch sử trái đất, lịch sử nhân loại và lịch sử môi trường, khí hậu trong 4,5 tỷ năm, giúp độc giả hiểu hơn về quan hệ giữa con người và tự nhiên; được viết bởi GS lịch sử toàn cầu tại Đại học Oxford, Peter Frankopan - một trong những sử gia hàng đầu hiện nay. Vừa ra mắt 4/2023, cuốn sách này đã thuộc top bestseller, cho đến nay đã bán bản quyền cho 24 quốc gia và được phát hành chính thức tại Việt Nam chỉ sau 7 tháng.

Đặc biệt, “Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại” đã được một loạt các tờ báo danh giá như Financial Times, The Times, The Telegraph, The Hindu, The Week,.. đánh giá là cuốn sách hay nhất mùa hè năm 2023, đồng thời lọt vào danh sách những cuốn sách năm 2023 của BBC.

Khi nghĩ về lịch sử, chúng ta hiếm khi chú ý nhiều đến những trận lũ lụt kinh khủng nhất, những mùa đông tồi tệ nhất, những đợt hạn hán tàn khốc nhất hay cách các hệ sinh thái đã thay đổi theo thời gian. Trong “Trái đất chuyển mình”, GS Peter Frankopan đã chỉ ra rằng môi trường tự nhiên là một yếu tố quan trọng, nếu không muốn nói là yếu tố quyết định, trong lịch sử loài người và của cả lịch sử toàn cầu.

Không chỉ vậy, cuốn sách chứa nhiều tư liệu tranh ảnh phong phú, bao gồm: 15 bản đồ, nổi bật như bản đồ thể hiện sự phân tán của con người từ khoảng 200.000 năm trước, bản đồ về sự phân tán của tôn giáo và đại dịch cái chết đen; cùng 38 tranh ảnh in màu có giá trị, như hình ảnh về công trình định cư quy mô lớn từ 2500 trước - cho thấy con người có khả năng xây dựng thành phố lớn như thế nào...

Mục đích GS Peter Frankopan viết cuốn sách này là:

Thứ nhất là đưa khí hậu vào trong câu chuyện của quá khứ như một chủ đề cơ sở, mang tính cốt yếu và hay bị bỏ qua trong lịch sử toàn cầu, từ đó cho thấy ở đâu, khi nào và như thế nào mà thời tiết, các mô hình khí hậu kéo dài và những thay đổi trong khí hậu – do con người và do các nguyên nhân khác – lại có tác động to lớn đến thế giới.

Thứ hai là trình bày câu chuyện về tác động của con người với thế giới tự nhiên qua nhiều thiên niên kỷ và xem xét cách giống loài chúng ta khai thác, nhào nặn và uốn nắn môi trường theo ý chí của mình, cả mặt tốt và mặt xấu.

Và thứ ba là mở rộng tầm nhìn của chúng ta về lịch sử. Nghiên cứu về quá khứ từng bị thống trị bởi sự chú ý dành cho ‘thế giới phương bắc’, là những xã hội giàu có của châu Âu và Bắc Mỹ, còn lịch sử của các châu lục và khu vực khác thường bị xếp vào tầm quan trọng thứ yếu hoặc bỏ qua hoàn toàn. Mô hình tương tự cũng được áp dụng cho khoa học khí hậu và nghiên cứu về lịch sử khí hậu, nơi những khu vực rộng lớn, giai đoạn và con người nhận được ít sự chú ý, đầu tư và nghiên cứu – nói lên nhiều điều về những quan điểm đã được chấp nhận từ lâu về quá khứ cũng như thực tế phát triển và hoạt động đào sâu của các quỹ học thuật (cùng các trung tâm trí thức).

Cấu trúc cuốn sách:

Trong cuốn sách đầy tham vọng này, Frankopan như một người hướng dẫn có khả năng hướng sự chú ý của chúng ta đến yếu tố tự nhiên - một đối tượng thường bị bỏ qua trong cách chúng ta kể lịch sử của mình; trải qua 24 chương là 24 giai đoạn theo các mốc thời gian từ thuở hồng hoang của thế giới (khoảng 4,5 tỷ năm trước), tới những tương tác đầu tiên của con người với sinh thái, đến các thành phố và mạng lưới thương mại đầu tiên, qua thời đại các đế chế hoàng kim và khủng hoảng, đến sự xuất hiện các bệnh dịch, sự hợp nhất của Cựu thế giới và Tân thế giới, thời kỳ Tiểu Băng hà, Đại Phân kỳ, Tiểu Phân kỳ, thời kỳ công nghiệp, thời kỳ Hỗn loạn, kiến tạo những vùng đất không tưởng, đến những mối quan ngại và những giới hạn sinh thái hiện nay.

- Lịch sử loài người và môi trường tự nhiên

Khi kể về lịch sử loài người, Frankopan làm nổi bật các yếu tố địa chất, trên vũ trụ và ngầm dưới lòng đất to lớn đã tạo ra nơi thích hợp để chúng ta tồn tại. Chúng ta chỉ tồn tại trong một phần nhỏ thời gian của Trái đất và sự tồn tại này sẽ không thể xảy ra trước khi những biến đổi lớn xảy ra, bao gồm năm sự kiện tuyệt chủng hàng loạt và sự thất bại của tất cả các loài vượn khác.

Trong phần lớn lịch sử của loài người, bắt đầu từ khoảng 300.000 năm trước, chúng ta chỉ có thể tồn tại trên những phần nhỏ của hành tinh, cũng khó lòng cư trú lâu dài trước áp lực môi trường.

Frankopan cho chúng ta biết sự hưng thịnh của loài người trong 10.000 năm qua chỉ có thể thực hiện được nhờ khí hậu Trái đất ổn định ở mức nhiệt độ tạo ra các kiểu thời tiết tương đối ổn định và cho phép trồng trọt ngũ cốc. Điều này cho phép chúng ta xây dựng các thành phố, buôn bán, xây dựng luật pháp - và đóng thuế, đặt nền móng cho việc ghi lại những suy nghĩ và lịch sử thành văn.

Một đặc điểm nổi bật của cuốn sách là chỉ ra ngay từ đầu loài người đã nhận thức rằng cơ may sống sót có mối liên hệ với cách chúng ta đối xử với môi trường tự nhiên. Tác giả đã nêu nhiều thần thoại, truyền thuyết làm dẫn chứng.

- Sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế

Frankopan xuất sắc trong việc sử dụng các trích dẫn và ví dụ súc tích, trải dài từ Nam Mỹ đến Nam Á, Đông Nam Á, và Trung Quốc. Tuy nhiên, điều đáng chú ý hơn là cách ông cho thấy điều kiện khí hậu đã giúp đỡ hoặc cản trở nỗ lực của con người như thế nào. Ví dụ, ông trích dẫn 300 năm đầu tiên mở rộng của Đế chế La Mã là thời kỳ “mức độ hoạt động núi lửa thấp bất thường, ít hiện tượng thời tiết cực đoan và các kiểu khí hậu có thể dự đoán được”. Đây cũng là thời kỳ ổn định ở lưu vực Mississippi và ở Trung Mỹ ở Thung lũng Teotihuacan. Nhưng khi thời tiết trở nên lạnh hơn và mùa màng thất bát vào khoảng năm 500 TCN, các đế chế ổn định nhanh chóng gặp rắc rối.

Theo ghi nhận của mình, ông không cố gắng coi sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế là hoàn toàn do điều kiện khí hậu, thay vào đó giải thích việc mất mùa nhiều lần, lũ lụt hoặc hạn hán kéo dài đã tạo thêm căng thẳng cho các hệ thống vốn đã bất bình đẳng và phân cấp như thế nào.

- Một bài học nhân loại đã lãng quên

Cuốn sách đã làm rất tốt việc thể hiện một cách rõ ràng tầm quan trọng của các kiểu khí hậu, môi trường và thời tiết trong việc ảnh hưởng đến tiến trình lịch sử loài người. Khi làm như vậy, nó đã thành công đưa chúng ta trở lại vị trí của tổ tiên hàng nghìn năm trước, những người biết rằng sự sống còn bấp bênh của họ phụ thuộc vào việc quản lý mối quan hệ của họ với môi trường. Đó là một bài học mà con người dường như đã lãng quên.

Nhưng như cuốn sách của Frankopan đã chỉ ra, đôi khi chỉ cần một thảm họa thiên nhiên lớn, như thiên thạch va chạm hay đại hồng thủy - những sự kiện có thể đã bị quên lãng trong tâm trí con người, nhưng từng diễn ra suốt thời gian tồn tại của hành tinh – đều có thể biến mọi thứ thành tro bụi."

Thế giới của chúng ta luôn là một thế giới của biến chuyển, tiếp nối và thay đổi. Từ vụ nổ Big Bang cho đến ngày nay, hoạt động của mặt trời, núi lửa phun trào, lũ lụt và hạn hán đã định hình nên lịch sử tự nhiên và lịch sử loài người. Những cách thức tương tác giữa chúng ta và Trái đất đã mang lại những lợi ích to lớn – nhưng thường phải trả giá. Khi chúng ta đối mặt với một tương lai bấp bênh, việc học những bài học từ quá khứ chưa bao giờ quan trọng hơn.

THÔNG TIN TÁC GIẢ:

Peter Frankopan

- Giáo sư lịch sử toàn cầu tại Đại học Oxford và là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Byzantine.

- Tốt nghiệp Đại học Cambridge với giải thưởng về nghiên cứu lịch sử, và cũng từng là chuyên gia nghiên cứu tại ngôi trường này.

- Chuyên gia thành viên của Hiệp hội Lịch sử Hoàng gia Anh, Hiệp hội Nhân học Hoàng gia Anh.

Hai cuốn sách trước đó của ông là "Những con đường tơ lụa: Lịch sử mới của thế giới" và "Con đường tơ lụa mới: Hiện tại và tương lai của thế giới" đều được độc giả đón nhận và được trao những giải thưởng danh giá.

ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA

- "Điều đặc biệt của cuốn sách này là tác giả lý giải sự trỗi dậy, sụp đổ và thay thế các đế chế, các cường quốc dưới ảnh hưởng sâu sắc của biến đổi khí hậu. Qua hơn 800 trang sách, Peter Frankopan là bậc thầy kể chuyện với những ví dụ sinh động về các sự kiện khí hậu tác động như thế nào đối với lịch sử loài người, mạng lưới giao thương hàng hóa, tương tác giữa các nền văn hóa và cả lan truyền bệnh tật, tôn giáo, chiến tranh, xung đột." - Nhà hoạt động môi trường Đỗ Vân Nguyệt

- "Điều gây ấn tượng đối với một người đọc Việt Nam như tôi, là trình độ khoa học tiên tiến được áp dụng vào đây để đưa ra những dẫn liệu cụ thể, có khi khá chi tiết, về nhiệt độ khí quyển và đại dương, thời tiết nóng lạnh, lượng mưa, hạn hán, hoạt động núi lửa, băng hà, cây cỏ, nhân khẩu,… của các khu vực trong mỗi thời kỳ, qua đó soi vào lịch sử và thận trọng rút ra kết luận, chứ không phải những nhận xét, giả định, luận thuyết chung chung mà chúng ta vẫn gặp trong việc mô tả lịch sử theo lối mòn quen thuộc. " - Dịch giả Nguyễn Việt Long

- "Frankopan đã tập hợp tất cả công trình nghiên cứu này thành một cuốn sách đồ sộ, toàn diện, đầy đủ thông tin và hấp dẫn. Nó có sức nặng trí tuệ và sức mạnh kịch tính của một cơn sóng thần.... Đây là một cuốn sách vô cùng hấp dẫn, một cuốn sách dễ đọc về một vấn đề quan trọng." - Gerard DeGroot

- "Một bản tóm tắt đáng kinh ngạc về nghiên cứu toàn cầu... Giá trị của cuốn sách này là sự hiểu biết sâu sắc, thừa nhận không chỉ về mặt khoa học mà còn về mặt văn hóa và triết học rằng chúng ta không phải những kẻ thống trị Trái đất mà là sản phẩm của nó."- Adam Nicolson

- "Tác giả đã thành công trong việc vượt qua một thử thách dường như không thể, chắt lọc một lượng lớn nguồn lịch sử, dữ liệu khoa học và học thuật hiện đại kéo dài hàng ngàn năm và toàn bộ địa cầu thành một câu chuyện sử thi và lôi cuốn”. - Walter Scheidel

- "Ngay cả khi nhiệt độ tăng, mực nước biển dâng và thiên tai leo thang, cuộc khủng hoảng môi trường của chúng ta vẫn khó dự đoán và hiểu được. Frankopan hết lần này đến lần khác cho thấy rằng khi các đế chế trong quá khứ không hành động bền vững, họ đã gặp phải thảm họa. The Earth Transformed sẽ điều chỉnh lại cách chúng ta nhìn về tương lai của mình."- JP Faber

TRÍCH ĐOẠN/ CÂU QUOTE HAY

1. Cuốn sách này không nói về những gì sẽ diễn ra trong tương lai. Mục đích của nó không phải để thách thức những tiếng nói đồng thanh mang tính áp đảo của cộng đồng khoa học, cũng không tập trung vào các điều kiện toàn cầu hiện tại hay xem xét những bước đi nào có thể giảm thiểu một số hoặc thậm chí là nhiều vấn đề tồi tệ nhất do biến đổi khí hậu đặt ra, dẫu là qua sự thích nghi hay giới thiệu những công nghệ mới. Thay vào đó, mục đích của nó là xem xét quá khứ, hiểu và giải thích chúng ta đã ở vào vị thế mà nay có vẻ thật hiểm nghèo như thế nào.

Ban đầu, tôi nghĩ mình sẽ chỉ viết về lịch sử, rằng khí hậu đã định hình thế giới quanh ta như thế nào, và về những chiều hướng mà những biến chuyển trong nhiệt độ toàn cầu, lượng mưa và mực nước biển – cùng những hiện tượng cực đoan, như siêu bão, núi lửa phun trào và va chạm thiên thạch – đã ảnh hưởng lên quá khứ, sắp đặt nên những khoảnh khắc, những thời kỳ và bối cảnh giải thích vai trò quan trọng đến nhường nào của khí hậu trong lịch sử thế giới.

Tuy nhiên, mọi sự rất sớm rõ ràng khi tôi bắt đầu nghĩ về một cuốn sách sẽ mở ra cánh cửa với khí hậu, với những thay đổi trong các kiểu quy luật thời tiết và với tác động của con người lên thế giới tự nhiên, nó sẽ dẫn tới một loạt câu hỏi và thách thức lớn hơn rất nhiều về mối quan hệ giữa dư thừa nông nghiệp và sự ra đời của nhà nước quan liêu; về mối liên quan giữa một bên là những người mục súc, du mục và bên kia là xã hội định canh định cư trong những ngôi làng, thị trấn và thành phố; về vai trò và sự phát triển của tôn giáo và các hệ thống tín ngưỡng như một hàm số của khí hậu, môi trường và địa lý; về chủng tộc và chế độ nô lệ, và vai trò của chúng trong quá trình khai thác các tài nguyên; về sự mở rộng của lương thực, mầm bệnh và bệnh tật; về chế độ dân chủ, nghèo đói và các mô hình tiêu thụ trong nhiều thế kỷ kể từ cách mạng công nghiệp; về toàn cầu hóa, tiêu chuẩn hóa của công nghiệp, nông nghiệp, lương thực và thời trang trong thế kỷ gần đây nhất; về nguyên do thế kỷ 21 rơi vào thời khắc khủng hoảng.

Do đó cuốn sách này có ba mục đích. Thứ nhất là đưa khí hậu vào trong câu chuyện của quá khứ như một chủ đề cơ sở, mang tính cốt yếu và hay bị bỏ qua trong lịch sử toàn cầu, từ đó cho thấy ở đâu, khi nào và như thế nào mà thời tiết, các mô hình khí hậu kéo dài và những thay đổi trong khí hậu – do con người và do các nguyên nhân khác – lại có tác động to lớn đến thế giới. Thứ hai là trình bày câu chuyện về tác động của con người với thế giới tự nhiên qua nhiều thiên niên kỷ và xem xét cách thức loài người chúng ta khai thác, nhào nặn và uốn nắn môi trường theo ý chí của mình, cả mặt tốt lẫn mặt xấu.

Và thứ ba là mở rộng tầm nhìn của chúng ta về lịch sử. Nghiên cứu về quá khứ từng bị thống trị bởi sự chú ý dành cho ‘thế giới phương bắc’, là những xã hội giàu có của châu Âu và Bắc Mỹ, còn lịch sử của các châu lục và khu vực khác thường bị xếp vào mức độ quan trọng thứ yếu hoặc bỏ qua hoàn toàn. Chính kiểu mẫu này cũng được áp dụng cho khoa học khí hậu và nghiên cứu về lịch sử khí hậu, nơi những khu vực rộng lớn, giai đoạn và con người nhận được ít sự chú ý, nghiên cứu hay đầu tư – nó nói lên nhiều điều về những quan điểm đã được chấp nhận từ lâu về quá khứ cũng như thực tế phát triển và hoạt động đào sâu vào thực tiễn của các quỹ học thuật (và các trung tâm trí thức).

Nếu những điểm trên hướng đến một lý do căn bản để đánh giá lại lịch sử, thì sự nhấn mạnh quá mức của các sử gia rằng các thị trấn, thành phố và quốc gia giống nhau về sự lãnh đạo, bộ máy quan liêu và hành vi cũng cần như vậy. Thực vậy, bản thân từ ‘nền văn minh’ về nghĩa đen để chỉ đời sống của các thành phố, của những người sống trong nó và người phóng chiếu quyền lực và cai trị nó. Điều này được phản ánh trong hầu hết các tư liệu viết mang tính lịch sử – các bài tường thuật, các ghi chép về bán đất, các hóa đơn thuế, v.v. – phục vụ cho việc củng cố sự cai trị theo tôn ti thứ bậc. Rất nhiều nội dung lịch sử được viết bởi những người sống ở các thành phố, cho những người sống ở thành phố, và tập trung vào đời sống của những người sống ở thành phố. Việc đó làm lệch đi cách ta xem xét quá khứ và thế giới quanh mình. - Trích trang 28

2. Tuy nhiên, cho đến nay, ‘nền văn minh’ vẫn là nhân tố lớn nhất gây ra suy thoái môi trường và lý do quan trọng nhất của biến đổi khí hậu do con người – bởi những nhu cầu mà quần thể con người ở các thành phố đặt lên năng lượng và sự tiêu thụ các tài nguyên thiên nhiên, bao gồm cả nước và lương thực. Tuy các thành phố chỉ chiếm 3% diện tích mặt đất Trái đất, song các vùng đô thị lại chứa hơn một nửa dân số thế giới. Các thành phố không chỉ chịu trách nhiệm cho một phần đáng kể hiện tượng ấm lên toàn cầu, mà chúng cũng sẽ chịu ảnh hưởng bởi nó trong những thập niên sắp tới. - Trích trang 28

3. Không phải ngẫu nhiên khi thế kỷ vừa qua tuy được thấy sự mở rộng nhanh chóng về số lượng, kích thước và dân số của các thành phố, song cũng chứng kiến những sự suy giảm nghiêm trọng nhất của môi trường và tốc độ gia tăng nhanh nhất mức độ tiêu thụ. Khi các thành phố phát triển, áp lực cũng tăng đối với tự nhiên, đa dạng sinh học và tính bền vững thông qua những thay đổi trong sử dụng đất và lớp phủ bề mặt Trái đất, do sự biến đổi của các hệ thống thủy văn và là kết quả từ tác động của các chu kỳ sinh địa hóa bị biến đổi và tổn thương. Chỉ tính riêng trong giai đoạn 2001–2018, các khu vực xây dựng san sát ở Trung Quốc đã mở rộng thêm 47,5%, trong khi đó ở Mỹ là 9%. Quả thật, dân số thế giới sống ở các thành phố đến năm 2050 được dự báo sẽ tăng thêm khoảng 3 tỷ người đến khoảng 7 tỷ người dựa trên các xu hướng nhân khẩu hiện tại. Để so sánh với bối cảnh lịch sử, chỉ có hơn 15% dân số toàn cầu sống ở các thị trấn và thành phố vào năm 1900; đến năm 2050, con số này sẽ là hơn 70%. - Trích trang 28

Đợt Tuyệt Chủng Thứ Sáu - The Sixth Extinction

Kể từ hơn nửa tỉ năm trước, năm đợt tuyệt chủng đã diễn ra, khi sự đa dạng sống trên trái đất bất ngờ thu hẹp lại. Và phải chăng chúng ta đang bước vào đợt tuyệt chủng kế tiếp - đợt tuyệt chủng thứ sáu - diễn ra trong thế Nhân sinh, một thế địa chất mà con người thống trị trên nhiều khía cạnh.

Để trả lời nghi vấn này, ELIZABETH KOLBERT đã theo chân các nhà khoa học khảo sát sự tồn tại và xác nhận sự biến mất một số loài ở khắp các vùng trên trái đất. Từ loài ếch vàng ở Panama đến loài voi răng mấu châu Mỹ; từ lũ chim ăng-ca khờ khạo đến loài cúc đá nhỏ bé.

Bên cạnh đó, tác giả cũng đưa chúng ta đến các thử nghiệm và nghiên cứu để tìm ra nguyên nhân của đợt tuyệt chủng thứ sáu. Trong đó, nổi bật nhất chính là những hành động do con người gây ra với các hệ sinh học và địa hóa học của trái đất như: thải quá nhiều carbon dioxide,làm a-xít hóa các đại dương, chặt rừng nhiệt đới…

Và câu hỏi lớn ở đây: Con người phải chăng đang vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân của một đợt tuyệt chủng kế tiếp?

“Thật là một cuốn sách tuyệt vời, và nó làm sáng tỏ rằng những thay đổi lớn đột ngột có thể xảy ra; chúng không hề nằm ngoài phạm vi khả năng. Chúng từng xảy ra trước đây, và chúng có thể lại xảy ra lần nữa.”

– Cựu Tổng thống Barack Obama

ELIZABETH KOLBERT là cây viết của tạp chí The New Yorker. Bà là tác giả của cuốn sách Field Notes from a Catastrophe: Man, Nature, and Climate Change. Hiện bà sống tại Williamstown, Massachusetts.

Tính Chuyên Chế Của Chế Độ Nhân Tài

Cỗ máy sàng lọc “nhân tài” hoạt động hết công suất; thực trạng phân biệt đối xử giữa người giỏi – người bình thường ngày càng hiện rõ trong xã hội hiện đại. Liệu bạn có đang bị cuốn vào làn sóng này?

Bắt đầu từ câu chuyện của nước Mỹ hiện đại và “giấc mơ Mỹ” của bao người, Tính chuyên chế của chế độ nhân tài đã khai phá góc nhìn rất khác về một khía cạnh trần trụi của xã hội Mỹ khi bất bình đẳng giàu nghèo trở nên ngày càng sâu sắc, xã hội phân hóa chưa từng thấy và bất kỳ mâu thuẫn nhỏ nào cũng có thể bùng phát thành cơn thịnh nộ. Khi nhìn rộng ra, có thể thấy đây cũng là thực trạng chung trong xã hội đa phần quốc gia trên thế giới, trong đó có cả Việt Nam.

Trong cuốn sách này, tác giả Michael Sandal cho rằng nguyên nhân sâu xa của thực trạng trên là do chế độ “trọng dụng”, “ưu ái” nhân tài mà ra. Khi chỉ những người tài năng, có những đóng góp nổi bật cho xã hội được ưu ái và gặt hái thành công, số đông bình thường còn lại sẽ cảm thấy bị bỏ rơi, bị gạt ra ngoài lề. Khi tấm bằng đại học từ các trường danh giá là cơ hội đổi đời và nâng cao vị thế xã hội, người ta sẽ tìm mọi cách để kiếm được tấm bằng đó, kể cả với những phương thức bất chính. Lợi ích, tài năng cá nhân trở thành thứ quan trọng được ưu tiên hàng đầu, còn lợi ích chung chỉ là những lời sáo rỗng của các chính trị gia dân túy. Giấc mơ Mỹ giờ này càng trở nên xa vời với mọi người.

Hãy cùng tác giả đi tìm phương thuốc cho sự chia rẽ này.

GS. Michael Sandel (Trường Luật Harvard) là một triết gia chính trị, nổi tiếng với các bài giảng về Công lý. Các cuốn sách nổi tiếng của ông đã từng xuất bản ở Việt Nam, được rất nhiều độc giả đón đọc bao gồm: Phải, trái, đúng, sai, Tiền không mua được gì”. Sở trường của ông là diễn giải các vấn đề hàn lâm, phức tạp theo cách những người không chuyên có thể hiểu được. Các tác phẩm của ông thường xới lại những nhận thức chung tưởng như đã mặc định hiển nhiên đúng và đưa cho độc giả những góc nhìn đa chiều về các vấn đề xã hội.

Sư Phạm Khai Phóng - Thế Giới, Việt Nam Và Tôi

“SƯ PHẠM KHAI PHÓNG - THẾ GIỚI, VIỆT NAM & TÔI” là cuốn sách do Nhà giáo dục, Tiến sĩ Giản Tư Trung dày công thực hiện trong suốt nhiều năm, với sự trợ giúp của các cộng sự ở Viện Giáo Dục IRED.

Cuốn sách vừa chia sẻ mô hình giáo dục của tác giả, vừa tổng hợp những phương pháp sư phạm từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây, từ thế giới đến Việt Nam, từ triết lý đến chính sách, từ nguyên lý đến phương pháp, từ đó mỗi người có thể tự hình thành nên một phương pháp sư phạm hiệu quả hơn và nhân văn hơn cho riêng mình trong mọi bối cảnh giáo dục; góp phần thúc đẩy sự tiến bộ trên phương diện “Phương pháp Sư phạm” và giúp các thầy cô giáo, các bậc phụ huynh có thêm góc nhìn để làm công việc giảng dạy của mình tốt hơn.

Tác giả tin rằng, trở thành người giỏi hay người tốt có thể là điều vô cùng khó, nhưng ai cũng có thể trở thành người giỏi hơn hay tốt hơn, nếu mình muốn. Và cụ thể trong lĩnh vực giáo dục cũng vậy, ai cũng có thể trở thành một người thầy tốt hơn, chỉ cần mình đủ muốn.

Dẫu biết rằng, nhà trường, thầy cô và phụ huynh dù có rất nhiều cố gắng cũng gặp phải rất nhiều khó khăn trong quá trình chuyển đổi chính mình; do vậy chúng ta không nên có tham vọng biến tất cả nhà trường, thầy cô, phụ huynh trở thành những hình mẫu hoàn hảo hay thay đổi hoàn toàn, để rồi chúng ta có thể cảm thấy thất vọng hay tuyệt vọng trong những nỗ lực của mình.

Nhưng sẽ luôn khả thi khi mỗi nhà trường, mỗi thầy cô hay mỗi bậc cha mẹ chúng ta có thể giảng dạy tốt hơn so với chính mình của ngày hôm qua, và liên tục nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc cải tiến phương pháp giảng dạy của mình theo hướng ngày một nhân văn hơn và hiệu quả hơn.

Đọc cuốn sách này, chúng ta sẽ cùng nhau du hành trong một chuyến đi của không gian và thời gian, từ nhìn ra thế giới, nhìn về Việt Nam, rồi nhìn lại chính mình; từ soi lại quá khứ, nhìn vào hiện tại và hướng tới tương lai để có thể vạch ra một “con đường sư phạm” phù hợp cho chính mình, cho ngôi trường mình và cho giáo dục của xứ sở mình trong bối cảnh mới.

“Sợi chỉ đỏ” xuyên suốt của cuốn sách này là tư tưởng cốt lõi: “Dạy chính là giúp người khác học”, và “Khai phóng chính là khai mở tâm trí và giải phóng tiềm năng con người”. Vậy nên, người dạy sẽ “giúp người khác học” thế nào để họ có thể biết cách “Tự lực Khai phóng” bản thân, có thể “Tự lực Khai mở Tâm trí và Giải phóng Tiềm năng” của chính mình suốt đời.

Với “Sư phạm Khai phóng - Thế giới, Việt Nam & Tôi”, chữ “Tôi” trong tựa sách chính là những ai đang nỗ lực trên hành trình dạy trò, dạy con và dạy mình. Cuốn sách này gợi mở một phương pháp luận để mỗi nhà trường, mỗi thầy cô và mỗi bậc phụ huynh có thể tham khảo và tự mình đưa ra triết lý giáo dục của mình để “dạy trò”, “dạy con” và cả tự “dạy mình”.

Trong sự học thời nay, tác giả cho rằng, học để biết nhiều là điều vô cùng đáng quý, nhưng đáng quý hơn là ta sẽ làm được gì và sẽ sống thế nào với những điều mình biết. Do vậy, đưa những gì mình biết (về giáo dục và sư phạm) vào cuộc sống (thực tế giảng dạy) mới là bước ngoặt thật sự trong sự học của các thầy cô giáo, của các bậc cha mẹ và những người làm giáo dục.

Ngày 28 tháng 9 năm 2021, nữ ca sĩ khả ái của Việt Nam - Phi Nhung - đã ra đi vì căn bệnh Covid-19. Bị nhiễm vi-rút khi tham gia các hoạt động từ thiện Giúp xoa dịu nỗi đau của người dân trong đợt phong tỏa nghiêm trọng nhất ở Sài Gòn, Phi Nhung đã trở thành một trong số gần 43.000 người Việt bị đại dịch cuộc đi này cướp đời.

Michael Arnold, đồng tác giả của cuốn sách cho biết: “Tôi đã sống ở Sài Gòn mười ba năm, trong thời gian đó, tôi hiểu nhiều về truyền thông, giải trí và âm nhạc Việt Nam. Vì vậy tôi đã rất giàu và vô cùng đau lòng khi biết tin Phi Nhung ra đi. Tôi đã quan sát phản ứng của công chúng Việt Nam cũng như cách họ thương tiếc Phi Nhung khi cô đã qua đời, và tôi rất xúc động trước tình yêu thương bao la mà mọi người dành cho cô. Vì vậy, tôi tự hào có thể giúp thế giới biết Phi Nhung là ai và tôn vinh thành vật của cô qua cuốn sách này”.

NHỮNG PHƯƠNG THỨC TƯ DUY

Học thuyết chủ đạo của các bài giảng này quan niệm rằng các yếu tố trong kinh nghiệm của chúng ta là “rõ ràng và phân minh” trong mối quan hệ với tính khả biến của chúng, miễn là chúng luôn tự duy trì trong khoảng thời gian vừa đủ để vẫn là quan trọng. Những tính tất yếu là bất biến, và bởi lý do đó chúng thuộc về hậu cảnh của tư duy, dù khuất lấp và mơ hồ. Vì thế, chân lý triết học phải được truy tầm trong những tiền giả định của ngôn ngữ hơn là trong những phát biểu tường minh của nó. Do đó, triết học rất gần gũi với thi ca, và cả hai đều tìm cách diễn đạt một cảm thức (tối hậu) [thật đúng đắn] mà ta gọi là văn minh.

ALFRED NORTH WHITEHEAD (Trang 9)

Cuốn sách là tập hợp sáu bài giảng của Alfred North Whitehead, là một dẫn nhập súc tích cho bạn đọc hiểu tư tưởng của ông, bước đầu với những phác họa đơn giản về siêu hình học và vũ trụ luận mà trước đó ông đã trình bày khái quát và chuyên sâu hơn trong magnum opus/kiệt tác, Process and Reality [Tiến trình và thực tại].

Những phương thức tư duy là một cuốn sách cô đọng, có mức độ dồn nén và đôi khi bạn đọc gặp phải những lời giảng đầy tính cách ngôn, cực kì hàm súc. Ngay cả khi bạn chưa bao giờ đọc Whitehead, tập sách mỏng này chắc chắn sẽ gợi lên trong bạn rất nhiều suy tư.

John Herman Randall, Jr. là một trong những bộ óc vĩ đại của nước Mỹ trong thế kỷ 20. Ông là tác giả của nhiều công trình về triết học và lịch sử trí tuệ, bao gồm Aristotle, The Career of Philosophy, các tập I và II, How Philosophy Uses its Past, Nature and Historical Experience và Philosophy After Darwin: Chapters for the Career of Philosophy, Volume III, and Other Essays.

Tinh thần hiện đại là một tác phẩm nổi tiếng về lịch sử của triết học và tư tưởng, được viết bởi triết gia, sử gia triết học, và nhà giáo dục lừng danh thế giới John Herman Randall, Jr.,.

Đã được ngợi ca từ lâu như một tác phẩm kinh điển đương đại, tác phẩm phô diễn tính toàn diện, với văn phong sáng sủa, sự điềm đạm và hóm hỉnh tiêu biểu cho tất cả những tác phẩm của Randall.

Tinh thần hiện đại trình bày một lịch sử trí tuệ bao quát - từ thế giới quan trung cổ tới quan điểm hiện đại - trong một tập sách duy nhất. Tác giả nhấn mạnh vào những quan niệm trong bối cảnh lịch sử của chúng, những lề lối tư duy xuất hiện, phát triển, gây ảnh hưởng và phản ứng với nhau, và thỉnh thoảng chết đi khi không còn hữu ích thế nào.

Kết quả là một tổng hợp vĩ đại những xu thế chính trong tư tưởng phương Tây, đưa tôn giáo, triết học, chính trị, khoa học, kinh tế học, văn chương và nghệ thuật, và những khoa học xã hội và hành vi đến gần với nhau - tất cả những hệ thống đa dạng mà con người đã phát minh trong nỗ lực tìm hiểu, diễn giải, và định hình kinh nghiệm con người. 

“Unstoppable Us – Không thể dừng bước” là tác phẩm lịch sử dành cho thiếu nhi được chuyển thể từ tác phẩm nổi tiếng “Sapiens – lược sử loài người” của tác giả Yuval Noah Harari nói về giống loài quyền lực nhất hành tinh. Đây là dự án ấp ủ từ lâu của tác giả với mong muốn đưa kiến thức lịch sử đến gần hơn với các độc giả nhí.

Đây là cuốn sách dành cho thiếu nhi với cách diễn đạt dễ hiểu, thú vị, lồng ghép những câu chuyện sinh động để phục vụ trẻ em từ 8 tuổi trở lên. Tuy nhiên bất cứ ai cũng có thể đọc và thưởng thức cuốn sách này, vì cuốn sách vẫn cung cấp những thông tin khoa học về tiến trình phát triển của loài Sapiens trên thế giới. 

TRÍCH ĐOẠN HAY

1. “Đại bàng bay được vì chúng có cánh. Con người bay được vì họ biết cách hợp tác với một số lượng người đông đảo. Đó là thứ giúp chúng ta trở nên quyền lực đến thế. Chúng ta có thể hợp tác với hàng nghìn người lạ để có được những quả chuối hoặc xây dựng một ngôi trường hay bay lên Mặt Trăng. 

2. “Đây là một trong những quy luật lớn của cuộc sống: những thay đổi nhỏ mà không ai nhận ra tích lũy qua thời gian và trở thành sự thay đổi lớn. Điều đó không chỉ xảy ra với sự tiến hóa mà còn với nhiều thứ khác trong tự nhiên. Nếu bạn nhìn nước nhỏ giọt lên một viên đá, có thể bạn sẽ nghĩ rằng viên đá cứng rắn hơn nước rất nhiều. Nước chỉ chảy qua viên đá mà không thay đổi được điều gì cả. Nhưng nếu hàng nghìn năm sau bạn quay lại, bạn sẽ thấy nước đã tạo ra một cái lỗ sâu trong viên đá. Từng giọt nước chảy chỉ tạo ra một chút khác biệt, nhưng sau hàng triệu giọt nước chảy xuống thì hóa ra những giọt nước kiên nhẫn còn có sức mạnh lớn hơn cả đá cứng.”

CÂU QUOTE HAY

1. “Hãy nhớ rằng, dẫu bạn có là một đứa trẻ, bạn vốn vẫn mạnh mẽ hơn bất cứ con sư tử hoặc con cá voi nào!”

Ý NGHĨA BÌA SÁCH

Hình ảnh trên bìa là hình vẽ một đại diện của loài Sapiens do Ricard Zaplana Luiz minh họa, thể hiện được những đặc điểm của Sapiens mà trong đó nổi bật nhất là unstoppable – không thể dừng bước. Nhờ bản tính kiên định, luôn tiến về phía trước, luôn tìm ra cách vượt qua các chướng ngại vật nên không gì có thể cản loài người lại, kể cả các giống loài hùng mạnh khác, các hiện tượng thiên nhiên hay thậm chí vũ trụ bao la. Nhưng cũng vì bản tính cứng đầu này mà loài người mãi mãi không thể tự dừng bản thân lại, không thể tìm thấy bình yên.

THÔNG TIN TÁC GIẢ  

Yuval Noah Harari

“Sự giàu và nghèo của các dân tộc” của sử gia David Landes (1924-2013) là tác phẩm kinh điển đã tuyệt bản tại thị trường Việt Nam.

LỜI BÌNH

“David S. Landes đã viết nên một công trình khảo sát bậc thầy về những thành công lớn và thất bại lớn trong các nền kinh tế ghi vào lịch sử của thế giới. Bất kỳ ai nghĩ rằng thành công kinh tế của một xã hội tách biệt với những đòi hỏi về đạo đức và văn hóa của xã hội ấy hẳn nhiên sẽ phải suy nghĩ lại.” – Robert Solow (Nhà kinh tế Mỹ đoạt giải Nobel)

“Công trình nghiên cứu lịch sử mới của David S. Landes về sự xuất hiện cách phân phối hiện hành giàu và nghèo khổ giữa các quốc gia trên thế giới là một bức tranh có tầm bao quát cực kỳ rộng lớn và sáng suốt khác thường. Ý thức về sự bất ngờ của lịch sử không làm giảm giá trị của sự nổi lên những chủ đề lặp đi lặp lại trong những cuộc đụng đầu đã dẫn đến vai trò lãnh đạo kinh tế của châu Âu. Sức mạnh giàu có, phong phú đến khó có thể tin được của việc học tập đã được thể hiện bằng một văn phong sáng sủa và mạnh mẽ, cuốn hút không cưỡng được” – Kenneth Arrow (Nhà kinh tế Mỹ đoạt giải Nobel)

“Bạn thậm chí không thể bắt đầu nghĩ về các vấn đề phát triển và hội tụ kinh tế mà không biết câu chuyện mà Landes kể… Tôi biết không có nơi nào tốt hơn để bắt đầu nghĩ về sự giàu có và nghèo đói của các quốc gia.” – J. Bradford DeLong (Washington Post)

CUỐN SÁCH NÀY DÀNH CHO AI?

Sự giàu và nghèo của các dân tộc là một công trình đồ sộ từ các cuộc hội thảo chuyên đề, đối thoại cá nhân, tham vấn… của tác giả David S. Landes.

VỀ TÁC GIẢ

David S.Landes một trong những sử gia kinh tế xuất sắc thời hậu chiến của Mỹ. Ông từng tốt nghiệp trường City College thuộc New York và Đại học Harvard và là Giáo sư danh dự môn Lịch sử và Kinh tế học tại Đại học Harvard, ông cũng từng giảng dạy ở nhiều đại học hàng đầu ở Mỹ và châu Âu.

Sapiens Lược Sử Loài Người

Sapiens là một câu chuyện lịch sử lớn về nền văn minh nhân loại – cách chúng ta phát triển từ xã hội săn bắt hái lượm thuở sơ khai đến cách chúng ta tổ chức xã hội và nền kinh tế ngày nay.

Trong ấn bản mới này của cuốn Sapiens - Lược sử loài người, chúng tôi đã có một số hiệu chỉnh về nội dung với sự tham gia, đóng góp của các thành viên Cộng đồng đọc sách Tinh hoa. Xin trân trọng cảm ơn ý kiến đóng góp tận tâm của các quý độc giả, đặc biệt là ông Nguyễn Hoàng Giang, ông Nguyễn Việt Long, ông Đặng Trọng Hiếu cùng những người khác. Mong tiếp tục nhận được sự quan tâm và góp ý từ độc giả.

Review sách:

Điểm độc đáo ở Harari là ông tập trung vào sức mạnh của câu chuyện và huyền thoại để đưa mọi người lại gần nhau... Tôi muốn giới thiệu cuốn sách này cho bất cứ ai hứng thú quan tâm tới một cách nhìn đầy hấp dẫn và thú vị về lịch sử ban đầu của con người... Harari kể về lịch sử loài người theo một cách dễ tiếp cận khiến bạn thật khó có thể đặt nó xuống”.

– Bill Gates

“Sapiens tìm câu trả lời cho vấn đề lớn nhất của lịch sử cũng như của thế giới hiện đại, và nó được viết bằng một thứ ngôn ngữ tuyệt vời khiến người ta không thể quên được”.

– Jared Diamond, tác giả cuốn sách đoạt giải Pulitzer Súng, vi trùng và thép

“Sapiens thuộc loại sách có thể giúp dọn sạch tâm trí bạn. Tác giả của nó, Yuval Noah Harari, là một học giả người Israel trẻ tuổi và là một người làm xiếc tri thức điêu luyện với những bước nhảy logic khiến bạn phải thót tim ngưỡng mộ... Ngòi bút của Harari tỏa ra sức mạnh và sự sáng rõ, làm cho thế giới trở nên kỳ lạ và mới mẻ”.